«Ο πατέρας σου είναι πολύ έξυπνος, είναι μεγαλοφυής! Να είσαι περήφανη! δεν έχει χρόνο να σκεφτεί τις σχέσεις και δεν καταλαβαίνει τι κάνει. Μην τον ξεσυνερίζεσαι που είναι έτσι κακομούτσουνος και γκρινιάρης έχει αφιερωθεί στην επιστήμη του», έτσι έλεγε η γιαγιά της Χ στην μητέρα της κάθε φορά που εκείνη παρακαλούσε την μητέρα της να φύγουν από το σπίτι. Ο παππούς της, ο πατέρας της μητέρας της Χ, ήταν ένας άνθρωπος σκοτεινός και γεμάτος θυμό, σα να φώτιζε το πρόσωπο του μοναχά όταν κάτι ανακάλυπτε στο εργαστήριο του. Τις υπόλοιπες ώρες, όλα του έφταιγαν, θύμωνε, σήκωνε το χέρι του και όποιον έπαιρνε η σβούρα. Η Χ τον θυμάται αμυδρά, έζησε όμως εξίσου δύσκολες καταστάσεις, μόνον που αυτή τη φορά έπρεπε να υποστεί το σκοτάδι και να δείξει κατανόηση μπροστά στην «μεγαλοφυία» της μητέρας της.
Ο Φρίντριχ Νίτσε έλεγε,
“Ο μεγαλοφυής άνθρωπος είναι ανυπόφορος όταν δεν έχει, εκτός από τη μεγαλοφυΐα, τρία τουλάχιστον άλλα πράγματα: Ευγνωμοσύνη, καθαρότητα και ρεαλισμό.”
Η λέξη μεγαλοφυής προέρχεται από τις λέξεις μέγας και φύω.
Το ρήμα φύω μέσα σε άλλα σημαίνει παράγω, γεννώ, κάνω κάτι να φυτρώνει.
Είμαστε άραγε όλοι οι άνθρωποι δυνητικά μεγαλοφυείς;
Το σίγουρο είναι πως καμωνόμαστε ανώτερα όντα, σκεπτόμενα, έχει άραγε νόημα να παράγει κάποιος με το νου δίχως να έχει την δυνατότητα να συναισθάνεται και να αισθάνεται μέρος ενός συνόλου και να πράξει με γνώμωνα αυτό το σύνολο;
Και τελικά, τι είναι αυτό που παράγει εκείνος με την εξαιρετική διανοητική ικανότητα;
Σκέφτομαι πως δεν αρκεί κάποιος να είναι απλά μεγαλοφυής για να είναι ευτυχισμένος ο ίδιος αλλά και οι άλλοι γύρω του.
Ο Νίτσε σε αυτό του το απόφθεγμα λέει πως ο άνθρωπος που εκτός από την ικανότητα του να παράγει μεγάλα πράγματα δεν έχει, ευγνωμοσύνη ,καθαρότητα και ρεαλισμό είναι ανυπόφορος.
Πράγματι, η μεγαλοφυΐα δίχως τα τρία αυτά πράγματα, τις τρεις αυτές ικανότητες, θα μπορούσε να είναι ως και επικίνδυνη.
Καθώς γράφω αυτά σκέφτομαι την Χ, ήταν ανήσυχη, είχε έρθει στην ώρα της, τα υπόλοιπα μέλη της ομάδας είχαν αργήσει. Παρέμεινε σιωπηλή, το σώμα της μιλούσε με τον τρόπο του.
Είχε διεκδικήσει τον χώρο και τον χρόνο ένα νέο μέλος της ομάδας. Μιλούσε για ένα περιστατικό που είχε διαδραματιστεί στον χώρο εργασίας και αναρωτιόταν αν έχει δίκιο ή άδικο να βλέπει έτσι τα πράγματα.
Αποτύπωνε μια σκηνή αυτούσια, αναπαριστώντας τις κινήσεις, περιέγραφε την συμπεριφορά ενός συναδέλφου που όλο το γραφείο του κάνει θελήματα και εκείνος δεν λέει ποτέ ευχαριστώ.
Ένα άλλο μέλος πήρε θέση, έπειτα δυο ακόμα.
Ξεκίνησαν να μιλούν για την διαφορετική οπτική των ανθρώπων σε σχέση με την ευγνωμοσύνη, «ηθικά παραπτώματα», είπε ένα μέλος, «άλλα σοβαρά άλλα πιο ελαφριά» συμπλήρωσε ένα άλλο.
Πόσο διαφορετικοί οι άνθρωποι, πόσες διαφορετικές οι οπτικές σε σχέση με την ευγνωμοσύνη.
«Αν δεν έχεις ανεπτυγμένη συναισθηματική νοημοσύνη, αν δεν έχεις αυτογνωσία, αν δεν μπορείς να διαχειριστείς τα συναισθήματά σου, αν δεν έχεις ενσυναίσθηση και λειτουργικές σχέσεις, τότε, όσο έξυπνος κι αν είσαι, δεν θα πας μακριά.”
Τουλάχιστον αυτό ισχυρίζεται ο Daniel Goleman, γνωστός συγγραφέας και ερευνητής.
Η Χ κοιτούσε στο κενό, συνέχισε να είναι ανήσυχη.
Τελικά η ομάδα διαισθάνθηκε την ανήσυχη… ησυχία της.
Την ρώτησαν τι συμβαίνει, είπε «σας ευχαριστώ που με ρωτάτε, δεν θα ήταν εύκολο να μιλήσω από μόνη μου» και συνέχισε, «έκανα μια τεράστια συνειδητοποίηση, περιβάλλομαι από ανθρώπους που δεν λένε ευχαριστώ, ίσως μόνο η κόρη μου, αλλά και εκείνη είναι σα να το θεωρεί δεδομένο πως πρέπει να κάνω τα πάντα για εκείνη. Ο άντρας μου δεν είναι ποτέ χαρούμενος με τίποτα, μουγκρίζει πότε πότε κάτι μέσα από τα δόντια αλλά δεν είναι ποτέ ικανοποιημένος».
…ξεσπά σε κλάματα και οι λέξεις της σχηματίζουν μια σπαραχτική φράση μέσα από την πνιγμένη στα δάκρυα προσπάθεια της να μιλήσει «από μικρή ζω ανάμεσα σε τέτοιους ανθρώπους»…
Επικράτησε σιωπή, πήρε αγκαλιά τα χαρτομάντιλα.
Όταν ηρέμησε λίγο, πήρε μια ανάσα και είπε «σας ευχαριστώ, εδώ μέσα έχω καταλάβει τι σημαίνει αυτή η λέξη. Όταν ήρθα ήταν μια λέξη που έπρεπε να λέω για να μην σκεφτούν οι άλλοι πως είμαι αγενής, δεν φανταζόμουν πως η λέξη αυτή έχει μια τόσο μεγάλη δύναμη για ολόκληρο το σώμα και την ψυχή…»
Η Χ έχει δίκιο, το να λέμε ευχαριστώ, το να είμαστε ευγνώμονες είναι ένα σπουδαίο γιατρικό για την ψυχή και για το σώμα.
Μερικοί άνθρωποι, όμως, δεν λένε ευχαριστώ, δεν μπορούν να είναι ευγενικοί, δεν μπορούν να είναι στοργικοί, δεν μπορούν καν να χαμογελάσουν σε κάποιον που τους πρόσφερε κάτι ακόμα και αν αυτό το κάτι οι ίδιοι του το ζήτησαν.
Μάλιστα, μερικές φορές παραπονιούνται επειδή είναι πολύ δυσαρεστημένοι.
«Γιατί υπάρχουν αχάριστοι άνθρωποι;», ρωτά ένα μέλος της ομάδας.
Ακούω τις απαντήσεις τους και η σκέψη μου πάει αυθόρμητα σε εκείνον τον άντρα που ξεκίνησε την θεραπεία με ένα σώμα δύσκαμπτο και πονεμένο, μιλούσε ακατάπαυστα για το πόσο πονάνε τα πόδια του από την ορθοστασία, για το πόσο δύσκολη δουλειά κάνει, για το πόσο κουράζεται. Οι πρώτες συνεδρίες ξεκινούσαν και ολοκληρώνονταν με την ίδια φράση από μέρους του «είμαι κουρασμένος».
Ώσπου μια μέρα μπήκε στη ζωή αυτού του ανθρώπου μια γυναίκα, την περιέγραφε σαν ένα χρωματιστό πλάσμα που τον «ζάλιζε ευχάριστα». Παρακολουθούσα την μεγάλη του προσπάθεια να βγει από την γκρι φυλακή που σχημάτιζε η μόνιμη κούραση του.
Δυσκολευόταν, δυσκολευόταν να ευχαριστηθεί όλα όσα είχε να του δώσει η σχέση αυτή, την ήθελε αλλά δεν μπορούσε να την ευχαριστηθεί, μάλιστα γινόταν ως και αγενής κυρίως όταν εκείνη του πρόσφερε κάτι με αυθορμητισμό και χαρά.
Θυμήθηκα την ημέρα που το άκαμπτο σώμα του, το κουρασμένο και πονεμένο, κουλουριάστηκε στον καναπέ και ξέσπασε σε λιγνούς.
«Με παράτησε γιατί ήμουν αχάριστος, έτσι με είπε, εγώ όμως δεν είμαι αχάριστος. Εγώ… δεν ξέρω πως να χαρώ, δεν έμαθα ποτέ πως να δέχομαι όσα μου προσφέρουν. Δεν τα βλέπω καν σαν προσφορά. Ενώ θέλω να με φροντίζουν το αισθάνομαι σαν απειλή. Σαν αδυναμία. Είναι σα να έχω κάνει λάθος κάθε φορά που κάποιος μου προσφέρει κάτι»
Αυτός ο άνθρωπος δεν μπορούσε να βγει από τα όρια του πονεμένου του εαυτού, είχε μάθει να δέχεται μόνο συμπόνια, είχε μάθει να αντιλαμβάνεται τον εαυτό του μοναχά εκφράζοντας παράπονα και μιλώντας για τα άσχημα που του συνέβαιναν, ήταν ο μόνος τρόπος που επιτρεπόταν να χρησιμοποιήσει για να συνδεθεί με την μητέρα του, θα παραδεχτεί αργότερα.
Η μητέρα του ήταν μια γυναίκα της οποίας τα προβλήματα έπρεπε να είναι πάντα στο επίκεντρο, μια γυναίκα που δεν θα την ικανοποιούσε τίποτα παρά μόνον να την ακούει να παραπονιέται για το πόσο… πονεμένη ήταν!
Όσο και να προσπαθούσε να την ικανοποιήσει, να την απαλύνει, να την κάνει να χαμογελάσει, όλα ήταν μάταια. Μέχρι που μια μέρα απλά την κατάπιε… και εκείνη κατέλαβε την ψυχή του, μια απέραντη παθολογική ένωση.
Ενώ οι άλλοι δεν χρειάζεται πάντα να μας δείχνουν ευγνωμοσύνη, είναι επιθυμητές κάποιες ευγενικές χειρονομίες ή τουλάχιστον μια ωραία στάση ως απάντηση στις προσπάθειες ή τις ευεργεσίες μας.
Ωστόσο, ορισμένα άτομα δεν μπορούν να πουν ευχαριστώ, ούτε καν να χαμογελάσουν με ευγνωμοσύνη.
Όλοι γνωρίζουμε τουλάχιστον ένα τέτοιο άτομο, είναι περίεργο μα αυτή η συμπεριφορά είναι αρκετά συνηθισμένη και όχι μια μεμονωμένη περίπτωση.
Οι περισσότεροι από εμάς έχουμε έναν συγγενή, έναν συνάδελφο ή έναν συμμαθητή στον οποίο έχουμε δώσει τη βοήθειά μας αρκετές φορές και από τον οποίο έχουμε λάβει ψυχρότητα, ακόμη και γκρίνια ως αντάλλαγμα.
Αυτές οι καταστάσεις συνήθως μας κάνουν να νιώθουμε άβολα και κάποιους να υποφέρουμε.
Η χειρότερη εκδοχή δεν είναι η απουσία ενός θερμού «ευχαριστώ», αλλά το να βρεθούμε μπροστά σε ένα άτομο που δεν είναι ικανοποιημένο με τη χειρονομία μας.
Μπορεί ακόμη και να θεωρήσει δεδομένη την προσπάθεια ή τη θυσία μας, γιατί αυτό περίμενε από εμάς, σα να ήταν καθήκον μας.
Αυτές οι διαπροσωπικές δυναμικές δημιουργούν συχνά ένα αίσθημα ενοχής.
Μας οδηγούν να αναρωτηθούμε γιατί είμαστε αφελείς.
«Πως την πάτησα ξανά, κάθε φορά την πατάω με τον ίδιο τρόπο, προσφέρω και ο άλλος με αδειάζει» λέει η Χ .
Αν προσπαθήσουμε να αποφύγουμε τις ενοχές και να καταλάβουμε ότι το πρόβλημα δεν είναι μόνο δικό μας θα δούμε πως η έλλειψη ευγνωμοσύνης και η αχαριστία αρκετές φορές οφείλεται σε συγκεκριμένα ψυχολογικά αίτια.
Κάπου εδώ να πούμε πως μερικοί άνθρωποι δεν λένε ποτέ ευχαριστώ, ενώ άλλοι το κάνουν συνέχεια και σχεδόν για τα πάντα με μια εμμονή… και τα δύο είναι εξίσου ύποπτα.
Όπως και να έχει οι άνθρωποι που δεν είναι ευγνώμονες χάνουν τόσο την ευκαιρία να χτίσουν ικανοποιητικές σχέσεις όσο και την δυνατότητα να ολοκληρώσουν τον εαυτό τους ως ανθρώπινα πλάσματα.
Όποιος δεν λέει ευχαριστώ (επειδή δεν θέλει ή δεν ξέρει πώς να το κάνει) κατά κάποιο τρόπο μειώνει ή ακυρώνει την αξία των προσπαθειών και των θετικών χειρονομιών που κάνουν οι άλλοι γύρω του.
Κάτι τέτοιο έχει συνέπειες μιας και σιγά σιγά οι άνθρωποι αυτοί καταλήγουν να λαμβάνουν αυτό που δίνουν στους άλλους: εχθρότητα και δυσπιστία.
Γιατί όμως συμπεριφέρονται έτσι; Τι κρύβεται πίσω από τους αγνώμονες και αχάριστους ανθρώπους;
Ο αχάριστος / αγνώμων άνθρωπος έχει αρκετές ελλείψεις (συναισθηματικές και κοινωνικές) τις οποίες (είναι καλά τα νέα) είναι εφικτό να τις αντιμετωπίσει ακόμα και θεραπευτικά.
Το πρώτο βήμα είναι να εντοπίσει την προέλευση αυτής της…«συναισθηματικής δυσπραγίας», να δεχτεί πως την έχει και να ζητήσει βοήθεια!
Οι άνθρωποι που νοσούν και υποφέρουν ψυχικά δεν μπορούν να χαρούν και να γεμίσουν με τίποτα τον χώρο της ψυχής τους γιατί πονούν βαθιά μέσα τους και αυτός ο πόνος καταλαμβάνει όλο το χώρο.
Ψυχολογικές καταστάσεις όπως η κατάθλιψη ή μια αγχώδης διαταραχή που μπορεί να μας κάνει «αναίσθητους» ή μη δεκτικούς στις χειρονομίες που κάνουν οι άλλοι προς εμάς θα μπορούσε να είναι ο λόγος μιας «αχάριστης» αντίδρασης, βέβαια η Χ δεν μιλούσε για αυτό ακριβώς το είδος της αχαριστίας.
Η αχαριστία ως χαρακτηριστικό της προσωπικότητας αναφέρεται σε μια συμπεριφορά που διατηρείται στο πέρασμα του χρόνου.
Υπάρχουν άνθρωποι, στην πραγματικότητα, που δεν έχουν διδαχτεί ποτέ να είναι ευγνώμονες για μικρές χειρονομίες ή να είναι ευγενικοί και στοργικοί στη χρήση αυτών των κοινωνικών συμπεριφορών που είναι τόσο βασικές στην καθημερινή ζωή.
Έτσι, παρόλο που σε ορισμένες περιπτώσεις γνωρίζουν ότι θα πρέπει πιθανώς να κάνουν μια προσπάθεια βελτίωσης από αυτή την άποψη, το να κάνουν αυτή την αλλαγή απαιτεί υπερβολική προσπάθεια για αυτούς. Το να εκφραστούν με στοργή από τη μια μέρα στην άλλη θα μπορούσε να είναι ξένο στη φύση τους, έτσι δεν καταφέρνουν ποτέ να κάνουν αυτό το βήμα γιατί το ανοίκειο γεννά φόβους, όπως οι φόβοι στους οποίους είχε παραδοθεί εκείνος ο άντρας κουλουριασμένος στον καναπέ του γραφείου μου.
Η θεραπευτική ομάδα αναφέρθηκε σε εκείνους τους ανθρώπους των οποίων απουσιάζουν οι κοινωνικές δεξιότητες, δεν ξέρουν πώς να επικοινωνούν, πως να κάνουν προσπάθεια να είναι εγκάρδιοι, στοργικοί και είναι εξαιρετικά δύσκολο να καταλάβουν από μόνοι τους πως η συμπεριφορά τους πληγώνει.
Δεν είμαι σίγουρη πως θα μπορούσαμε να βρούμε μια συνταγή, ένα φίλτρο που θα μεταμόρφωνε έναν τόσο δύσκολο και δυσκολεμένο άνθρωπο σε εγκάρδιο και γεμάτο ευγνωμοσύνη.
Έχω όμως μια σιγουριά, αν έχουμε αντιληφθεί πως περιτριγυριζόμαστε από ανθρώπους που δεν μπορούν να ευχαριστηθούν τη ζωή και την προσφορά μας, θα πρέπει να διερωτηθούμε αρχικά δυο πράγματα:
πρώτων, πόσο σημαντικός είναι αυτός ο άνθρωπος ή αυτοί οι άνθρωποι για εμάς, και γιατί.
Δεύτερον, εμείς ευχαριστιόμαστε τη ζωή; Αισθανόμαστε ευγνωμοσύνη ή μήπως έχουμε μεγάλη ανάγκη να αναγνωριστεί η προσφορά μας από τους άλλους γιατί μόνο τότε αισθανόμαστε χαρά;
Αν έχουμε απάντηση σε αυτά τα δύο ερωτήματα τότε κατα πως λέει ο Νίτσε στο ρητό με το οποίο ξεκινά το κείμενο, θα μπορούσαμε με καθαρότητα και ρεαλισμό να τοποθετήσουμε τόσο μέσα μας όσο και γύρω μας τους ανθρώπους που δυσκολεύονται να μοιραστούν τα όμορφα συναισθήματα τους μαζί μας…Και αν είναι όντως σημαντικοί για εμάς και εμείς για εκείνους τότε θα κάνουν και εκείνοι την προσπάθεια τους να λύσουν τα μάγια της αχαριστίας και της αγνομωσύνης.
Αλλά, να μην ξεχάσω να επαναλάβω το ερώτημα, εμείς ως μεγαλοφυείς… ποσό ευγνώμονες είμαστε;
