Βιβλιοθεραπεία
StoryTellingHumans
Σελίδες που θεραπεύουν...
Τα τελευταία χρόνια, ένα από τα θεραπευτικά εργαλεία που χρησιμοποιώ, κυρίως με τα παιδιά, είναι η ανάγνωση και η συζήτηση βιβλίων που οδηγούν τον μικρό (αλλά και τον μεγάλο) αναγνώστη να φτιάξει τη δική του φανταστική ιστορία (μιλώντας τελικά για τον εαυτό του) ή να μιλήσει για την προσωπική του ιστορία, ορμώμενος από όσα διάβασε.
Τα βιβλία έχουν χρησιμοποιηθεί για να βοηθήσουν τους ανθρώπους να αντεπεξέλθουν στην καθημερινότητα εδώ και αιώνες. Πριν από κάμποσα χρόνια, έπεσα πάνω σε ένα άρθρο με τίτλο Βιβλιοθεραπεία: Ένα εργαλείο για την προώθηση της ψυχικής ευεξίας των παιδιών. (Bibliotherapy: A tool to promote children’s psychological well-being. Carla Vale Lucas & Luısa Soares, Center of Arts and Humanities, Madeira Interactive Technologies Institute, Portugal). Τότε ήταν που ανακάλυψα πως στην αρχαία Θήβα υπήρχε μια βιβλιοθήκη στης οποίας την είσοδο έγραφε: «Τόπος θεραπείας της ψυχής». Οι αρχαίοι Θηβαίοι αγαπούσαν τα βιβλία και πίστευαν πως αποτελούν πηγή βελτίωσης της ποιότητας ζωής. Οι Schrank και Engels, το 1981, έγραφαν ότι η πρακτική της βιβλιοθεραπείας ως μέσου διδασκαλίας και θεραπείας μπορεί να ανιχνευθεί στη Θήβα από αρχαιοτάτων χρόνων.
Κάθε φορά που σκέφτομαι το βιβλίο ως θεραπευτικό εργαλείο θυμάμαι τη γιαγιά μου. Γέμιζε την κατσαρόλα με διάφορα ζαρζαβατικά από το μποστάνι, άναβε τη φωτιά, καπάκωνε την κατσαρόλα και άρπαζε το βιβλίο της, για να περάσει ο χρόνος κι εκείνη να βουτήξει σ’ έναν άλλον κόσμο. Με κοιτούσε και μου έλεγε: «Το βιβλίο είναι ο καλύτερος θεραπευτής» ή άλλοτε: «Το διάβασμα είναι η ψυχοθεραπεία μου». Ναι μεν η ανάγνωση βιβλίων, από μόνη της, δεν είναι αρκετή για να αντικαταστήσει τη δουλειά που μπορούμε να κάνουμε για τον εαυτό μας με την καθοδήγηση ενός εξειδικευμένου ειδικού ψυχικής υγείας, μα σίγουρα μπορεί να αποτελέσει πολύτιμο εργαλείο στη θεραπεία.
H λέξη «βιβλιοθεραπεία» (bibliotherapy) προέρχεται από τις ελληνικές λέξεις «βιβλίο» και «θεραπεία» και ορίζεται ως η διαδικασία κατά την οποία ένας εκπαιδευμένος βιβλιοθεραπευτής χρησιμοποιεί καθοδηγούμενες συζητήσεις, με σκοπό να βοηθήσει τον θεραπευόμενο να ενσωματώσει τα συναισθήματα και τα γνωστικά αποκτήματα σε επιλεγμένα έργα λογοτεχνίας, τα οποία μπορεί να είναι σε μορφή τυπωμένου κειμένου, οπτικοακουστικού υλικού ή ακόμη και δημιουργικής γραφής. Ως όρος, πρωτοεμφανίστηκε τον Αύγουστο του 1916 σε άρθρο του Αμερικανού θεολόγου και δοκιμιογράφου Samul McCord Crothers στο περιοδικό Atlantic Monthly. Ουσιαστικά, η βιβλιοθεραπεία αναπτύχθηκε κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, στα στρατιωτικά νοσοκομεία. Στόχος της ήταν τόσο η γρηγορότερη σωματική ανάρρωση των πληγωμένων στρατιωτών όσο και η επούλωση των ψυχικών τους τραυμάτων.
Τα στάδια & οι εφαρμογές της βιβλιοθεραπείας
Η Caroline Shrodes ήταν η πρώτη που ανέπτυξε ένα μοντέλο της συγκεκριμένης διαδικασίας, βασισμένο στις ψυχοδυναμικές προσεγγίσεις και ακολουθώντας τρία στάδια: Το πρώτο είναι η ταύτιση, δηλαδή ο συντονισμός του θεραπευόμενου με την ιστορία, τους χαρακτήρες και τις πληροφορίες που του τραβούν την προσοχή στο βιβλίο. Έπειτα έρχεται η κάθαρση, δηλαδή η εμπειρία της συναισθηματικής απελευθέρωσης. Τέλος, η επίγνωση, η κατανόηση και η διεργασία όσων ανακάλυψε ο θεραπευόμενος. Αργότερα προστέθηκαν ακόμη δύο στάδια. Η οικουμενικότητα, που αφορά τη γενίκευση της εμπειρίας του θεραπευόμενου σε άλλα άτομα, καταστάσεις και κουλτούρες και η ενσωμάτωση στοιχείων στη ζωή του θεραπευόμενου.
Η βιβλιοθεραπεία μπορεί να εφαρμοστεί σε ένα πλήθος ψυχολογικών θεμάτων, όπως σε τραυματικές εμπειρίες, κακοποίηση, εξαρτήσεις, φοβίες, άγχος, προβλήματα συμπεριφοράς, χρόνιες ασθένειες, πένθος, μετανάστευση, διαζύγιο κ.λπ. Είναι σημαντικό να τονίσουμε πως δεν μπορεί από μόνη της να επιφέρει μακροπρόθεσμα αποτελέσματα. Ο θεραπευτής, είναι σε θέση να τη χρησιμοποιήσει, την περιλαμβάνει ως εργαλείο σε κάποιο ευρύτερο θεραπευτικό σχήμα. Τα βιβλία που χρησιμοποιούνται μπορούν να είναι λογοτεχνικά, μυθοπλασίας ή μη μυθοπλαστικά, βιογραφίες, ποίηση, ακόμη και εγχειρίδια αυτοβοήθειας.
Η βιβλιοθεραπεία χρησιμοποιείται συχνά σε κοινωνικές ομαδικές εργασίες και στην ομαδική θεραπεία, είναι αποτελεσματική με άτομα όλων των ηλικιών, με άτομα σε ιδρύματα, καθώς και με εξωτερικούς ασθενείς, αλλά και με υγιή άτομα που επιθυμούν να εμπιστευτούν τη λογοτεχνία ως μέσο προσωπικής ανάπτυξης και εξέλιξης. Με άλλα λόγια, δεν χρειάζεται κάποιος να αντιμετωπίζει ψυχικές δυσκολίες για να… βιβλιοθεραπευτεί!
Διαβάζοντας, κοιτάμε μέσα μας & εκφραζόμαστε!
Η ενδοσκόπηση και η ενόραση είναι ένας σημαντικός στόχος της βιβλιοθεραπείας. Όταν διαβάζουμε για έναν χαρακτήρα που αντιμετωπίζει ένα πρόβλημα παρόμοιο με το δικό μας, μπορούμε στη συνέχεια να ταυτιστούμε και έτσι να αποκτήσουμε επίγνωση και κατανόηση των δικών μας κινήτρων, συναισθημάτων και σκέψεων. Διαβάζοντας για τις συγκρούσεις, τη γνώση και τις συναισθηματικές αντιδράσεις ενός ήρωα, αποκτάμε εικόνα για μια προβληματική κατάσταση και έχουμε την ευκαιρία να διερευνήσουμε ό,τι γεννάται μέσα μας.
Η βιβλιοθεραπεία είναι επίσης μια εξαιρετική τεχνική για να μιλήσει κάποιος για ένα πρόβλημα που δεν θα μπορούσε να συζητηθεί διαφορετικά, λόγω φόβου, ενοχής ή ντροπής. Η ανάγνωση για έναν χαρακτήρα της μυθοπλασίας που έχει αντιμετωπίσει κάτι ανάλογο μπορεί να βοηθήσει στην έκφραση των συναισθημάτων μας.
